Verplicht in quarantaine. Wat nu?

Stilaan kent iedereen wel iemand die uit voorzorg in quarantaine moet omdat iemand een coronabesmetting opliep op het werk, op school, in de vriendenkring, in de familie of in de sportclub. Wat zijn de rechten en de plichten van werknemers? En hoe vangen de werkgevers die afwezigheden op?

Niemand lijkt te weten hoeveel mensen vandaag precies in quarantaine zitten. De Rijksdienst voor Ziekte- en Invaliditeitsuitkering (Riziv) verwijst ons door naar de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA), maar ook die moet het antwoord schuldig blijven. Werknemers moeten een quarantaine-attest bij de huisarts halen om van de RVA een uitkering voor tijdelijke werkloosheid te kunnen krijgen. “Een onderneming die haar werknemers tijdelijk niet kan tewerkstellen, kan een melding doen van tijdelijke werkloosheid. De RVA weet alleen of de tijdelijke werkloosheid corona-gerelateerd is of niet, maar beschikt niet over meer details”, laat een woordvoerder weten.

Gerelateerd aan corona is een vlag die vele ladingen dekt. De sluiting van de Brusselse cafés heeft alles te maken met het coronavirus. Maar als de klanten wegblijven uit schrik voor besmettingen, kan dat ook zorgen voor tijdelijke werkloosheid. Tot 1 september was er voor alle bedrijven een eenvoudige procedure om werkloosheid door corona aan te vragen. Sinds 1 september kunnen enkel hard getroffen bedrijven, met minstens 20 procent werkloosheid in het tweede kwartaal van 2020, en ondernemingen uit de hard getroffen sectoren, zoals de horeca, nog aanspraak maken op die eenvoudige procedure.

Maximumuitkering

Alle andere bedrijven moeten sinds 1 september bewijzen dat er overmacht in het spel is, zoals bijvoorbeeld voor werknemers die in quarantaine moeten en niet thuis kunnen werken. “Ook wanneer een minderjarig kind thuis moet blijven, is tijdelijke werkloosheid wegens overmacht een optie”, zegt Geert Vermeir, jurist bij het kenniscentrum van het sociaal secretariaat SD Worx. De mogelijkheid van corona-ouderschapsverlof liep eind september af en de regering zocht “een soort van opvolger” om het mogelijk te maken dat ouders hun kinderen opvangen als de crèche of de school dicht moet. Ouders hebben dus het recht op tijdelijke werkloosheid om hun minderjarige kinderen in quarantaine in het oog te houden, ongeacht of telewerken mogelijk is of niet.

Vermeir: “De wet raakte niet tijdig goedgekeurd, maar treedt retroactief in werking vanaf 1 oktober. De regeling loopt tot het einde van het jaar, maar ze kan verlengd worden.” De uitkering voor werknemers die in quarantaine moeten of van wie de kinderen die in quarantaine moeten, bedraagt 70 procent van het tot 2754,76 euro per maand geplafonneerd brutoloon, plus een supplement van 5,63 euro per dag. Dat komt neer op een maximumuitkering van iets meer dan 1500 euro per maand, na aftrek van belastingen.

Over het aantal leerlingen in quarantaine kregen we cijfers van de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB), die de contactopsporing in de scholen voor hun rekening nemen. Die quarantainecijfers lopen snel op. In de laatste twee weken van september zaten in Vlaanderen 11.259 leerlingen in quarantaine, 2,6 keer meer dan in de eerste twee weken van september. Daarnaast zaten ook 681 personeelsleden in quarantaine in de laatste twee weken van september, bijna dubbel zoveel als in de eerste twee weken. Er zitten zes keer meer leerlingen en personeelsleden in quarantaine dan er indexpatiënten of eerste besmettingen zijn. Voor oktober zijn er nog geen cijfers.

Tijdelijke oplossingen

“Ik vermoed dat we binnenkort een beter zicht krijgen op een deel van de quarantaines, behalve voor de hard getroffen sectoren en de jobs die thuis kunnen worden uitgeoefend”, zegt Vermeir. De aangiftestroom bij de RVA voor tijdelijke werkloosheid staat nog niet helemaal op punt. “Een groot deel van de werknemers kan telewerken, en dan is het relatief gemakkelijk om in quarantaine te gaan. De autoriteiten moeten daarvan niet eens op de hoogte gesteld worden. Wij horen wel dat er vandaag mensen in tijdelijke werkloosheid zitten door de quarantaineverplichtingen, maar de meerderheid van de tijdelijke werklozen heeft gewoon geen of onvoldoende werk.”

En toch regent het berichten over quarantaine. En dan moet de winter met alle verkoudheden en griepgevallen van dien nog beginnen. De voltallige Brusselse en Waalse regeringen gingen in quarantaine na een besmetting. Alle medewerkers van het kabinet van Vlaams minister Zual Demir (N-VA) gingen in afzondering, nadat een van de kabinetsmedewerkers was overleden aan de gevolgen van het coronavirus. Ministers en kabinetsmedewerkers kunnen thuis werken, maar dat lukt lang niet voor iedereen. 90 leden van een turnclub in Gent zitten in quarantaine nadat enkele trainers besmet zijn gebleken.

De radiozender Studio Brussel moest in september improviseren, nadat medewerkers en presentatoren positieve coronatesten hadden afgelegd. Er werd veel muziek gedraaid en ex-presentatoren kwamen depanneren. Als er slechts een of enkele werknemers van de werkvloer moeten wegblijven, dan kunnen bedrijven dat meestal wel oplossen. Aan de lopende band in een fabriek worden bijvoorbeeld bedienden ingeschakeld die vroeger als arbeider werkten. In de supermarkten moeten mensen van de administratie mee de rekken vullen.

Bedrijfsarts moet belangrijker worden

We contacteerden verschillende sectorfederaties, de zelfstandigenorganisatie Unizo en de werkgeversorganisatie VBO. De quarantaines zijn nog niet zo talrijk, dat ze de continuïteit van de bedrijven in het gedrang brengen, is de teneur. Unizo meldt wel dat heel wat ondernemingen tegen wil en dank moeten sluiten. “Bijvoorbeeld nadat een klant in de zaak positief heeft getest. Dat mag voor ons geen automatisch systeem worden”, stelt woordvoerder Filip Horemans. “Wij pleiten ervoor het preventiebeleid op de werkvloer over te laten aan de arbeidsarts. Die kan vaststellen, bijvoorbeeld in een café, dat de essentiële preventiemaatregelen worden nageleefd, zoals mondmaskers bij het bedienend personeel, handhygiëne, voldoende ruimte tussen de tafels en enkel bediening aan tafel. Als dan zou blijken dat er een besmette klant over de vloer is geweest, dan moet alleen de medewerker die de bewuste klant heeft bediend in quarantaine, en mag de hele zaak niet platgelegd worden.”

Ook Kris De Meester, adviseur arbeidsveiligheid en gezondheid bij het VBO, vindt dat de bedrijfsarts onvoldoende betrokken is bij het bepalen wie er in quarantaine moet en wie niet. “De bedrijfsarts is de persoon bij uitstek om in te schatten of de contacten op de werkvloer een hoog of een laag risico hebben. Dat is moeilijk in te schatten vanuit een callcenter als je het bedrijf niet kent.” De Meester zegt dat het VBO al sinds de versoepelingen in mei vraagt om de bedrijfsarts een belangrijke rol te geven in het opsporen van de risicovolle contacten van een besmette persoon. “De contact tracers kunnen gemakkelijk in de Kruispuntbank der Ondernemingen (KBO) opzoeken wie de werkgever is van een besmette persoon”, zegt De Meester. “In het begin liep dat moeizaam, maar nu wordt de bedrijfsarts vaak wel verwittigd als een van de werknemers besmet is. Het hangt af van de inschatting van de contactopspoorder.”

Om recht te hebben op een uitkering voor tijdelijke werkloosheid moet de werknemer naar de huisarts voor een quarantaine-attest. Die schat op basis van een gesprek met de patiënt in of het contact met de besmette collega risicovol was. “Om te vermijden dat er werknemers in quarantaine worden geplaatst hoewel dat niet strikt nodig is, zou de bedrijfsarts een belangrijkere rol moeten krijgen”, vindt De Meester. Hij waarschuwt ook dat misbruik om de hoek loert en moeilijk te controleren valt. “Er zijn nu al anekdotes over werknemers die met vakantie waren en toch door een collega werden doorgegeven als risicocontact”, weet De Meester.

De ene job is de andere niet

Een bedrijfsarts kan geen quarantaine opleggen aan werknemers of een attest uitschrijven, omdat hij geen Riziv-nummer heeft. Moet dat veranderen? “Ja”, zegt De Meester. “De sociale partners van de Hoge Raad voor Preventie en Bescherming op het Werk hebben vorige week die rol ook gevraagd voor de preventieadviseur/arbeidsarts.” Geert Vermeir van SD Worx twijfelt: “De bedrijfsarts heeft een specifieke rol te vervullen in een bedrijf. Hij moet bijvoorbeeld mee waken over een gezonde werkomgeving en aan preventie doen. Hij wordt ook betaald door de werkgever. Maar een huisarts kent zijn patiënt het beste en weet ook of er een bijzonder kwetsbaarheid is voor bijvoorbeeld het coronavirus.”

Vermeir is het er wel mee eens dat het belang van de bedrijfsarts niet onderschat mag worden. “De werkgever is verplicht in een veilige werkomgeving voor zijn werknemers te voorzien. De bedrijfsarts is dan het eerste aanspreekpunt om te beslissen of en welke maatregelen er moeten worden getroffen. De ene functie is de andere niet. In sommige jobs heb je veel contacten met collega’s, leveranciers en klanten, in andere niet.”

De Meester wijst er ook op dat de contactopsporing een bevoegdheid van de gewesten is en dat de aanpak en de procedures verschillen van gewest tot gewest, terwijl heel wat bedrijven actief zijn in verschillende gewesten. “Er zijn bijvoorbeeld draaiboeken in Vlaanderen voor bedrijven die met besmettingen geconfronteerd worden, maar nog niet in Brussel en Wallonië”, stelt De Meester. “We horen ook dat bedrijfsartsen de beslissingen van de huisartsen overrulen, en omgekeerd.”

Ook de definitie van essentiële werknemers, die mogen blijven doorwerken terwijl ze eigenlijk in quarantaine moeten, is volgens De Meester niet duidelijk. “Wij hebben geen weet van bedrijven die volledig platvallen door quarantaines, maar er zijn wel veel bedrijven bezorgd over de komende weken en maanden.” De hiaten in de procedures en draaiboeken worden best zo snel mogelijk weggewerkt.