Ontwikkelingslanden zijn vruchtbare bodem voor cryptomunten

Trends brengt iedere week het beste uit de toonaangevende financieel-economische media in Europa.

Soms worden cryptomunten afgedaan als een rage in de geavanceerde economieën, maar vooral in landen met een geschiedenis van financiële instabiliteit zijn ze aantrekkelijk.

In Lagos, de commerciële hoofdstad van Nigeria, factureert een softwareontwikkelaar haar klant in Londen in bitcoins. Daarmee omzeilt ze een duur banksysteem en de gierige officiële wisselkoers van de naira. In het Braziliaanse São Paulo stopt een tandarts zijn maandelijkse spaargeld in een exchange-traded fund (een ETF of tracker) dat belegt in een mandje van cryptomunten. Het is de op een na populairste ETF op de lokale beurs. In Vietnam investeren, verhandelen en handelen particulieren en bedrijven veel in bitcoin en andere digitale munten.

In geavanceerde economieën kijken veel financieel experts argwanend naar de cryptomunten, als een speculatieve en zeer volatiele rage die alleen maar slecht kan aflopen. Toezichthouders in Europa en de Verenigde Staten waarschuwen voor de gevaren van de handel in cryptomunten. Maar in de ontwikkelingslanden zijn er tekenen dat de cryptomunten stilaan dieper wortelen. Vooral in landen met een geschiedenis van financiële instabiliteit of waar de drempel voor de toegang tot traditionele financiële producten zoals bankrekeningen hoog is, wordt het gebruik van cryptomunten snel dagelijkse kost.

“Terwijl iedereen aandacht besteedde aan de tweets van Elon Musk (de CEO van Tesla, nvdr) over de bitcoin, ontvouwde het cryptoverhaal zich in opkomende markten over de hele wereld”, zegt Kim Grauer, onderzoeksdirecteur bij Chainalysis, een toonaangevend databedrijf in de sector. “Er is een enorme cryptovoetafdruk in veel van die landen, en een enorme hoeveelheid ondernemerskansen.” Chainalysis plaatst Vietnam op de eerste plaats voor het gebruik van cryptomunten wereldwijd. Het land is een van de negentien opkomende en pioniersmarkten in de top twintig van het databedrijf ( zie grafiek). Alleen de VS staan dit jaar als geavanceerde economie in die top, op nummer acht.

Vorige week werd El Salvador – met 6,4 miljoen inwoners – het eerste land ter wereld dat van de bitcoin een wettig betaalmiddel maakt. De handelaars zullen verplicht zijn bitcoins als betaling te aanvaarden. Het project stuit op de scepsis van onder meer het Internationaal Monetair Fonds. Maar sommigen beschouwen het als baanbrekend. “We moeten het serieus nemen”, zegt Paul Domjan, coauteur van het boek Chain Reaction: How Blockchain Will Transform the Developing World. “Het verandert de positie van de bitcoin in het wereldwijde financiële systeem.”

Alternatief voor zwakke munten

De opkomende markten zijn een vruchtbare bodem voor cryptomunten, vaak omdat hun eigen munt haar werk niet doet als opslagplaats van waarde, als ruilmiddel en als rekeneenheid. Een onvoorspelbare inflatie en snel veranderende wisselkoersen, onhandige en dure banksystemen, financiële beperkingen en onzekere regelgeving ondermijnen hun aantrekkingskracht.

Nigeria, het dichtstbevolkte land van Afrika, is daar een goed voorbeeld van. De jonge bevolking kampt er met een hoge werkloosheid, de grillen van de valutahandel op de zwarte markt en kapitaalbeperkingen. Toen de olie, het belangrijkste exportproduct van het land, tijdens de pandemie goedkoper werd en het aanbod van dollars verder afnam, konden veel bedrijven hun buitenlandse leveranciers en geldschieters niet meer betalen. Dat leidde bijna tot het faillissement van een door de Wereldbank mee gefinancierde elektriciteitscentrale die in een tiende van Nigeria’s stroombehoefte voorziet. Voor particulieren die geld overmaken of ontvangen of klanten factureren, is het gebrek aan dollars een constante bron van hoofdpijn.

“De financiële uitdagingen voor mensen in Nigeria zijn voor ons in het Westen bijna niet voor te stellen”, zegt Ray Youssef, de CEO van Paxful, een peer-to-peer-cryptoplatform waarop gebruikers rechtstreeks met elkaar kunnen handelen. Het platform bewaart bitcoins op geblokkeerde rekeningen totdat de betaling is voldaan – via een bankoverschrijving, een mobiele betaling of een cadeaubon.

Een derde van de gebruikers van het bedrijf bevindt zich in Afrika. Nigeria is zijn grootste markt met 1,5 miljoen gebruikers – een stijging van 83 procent in het jaar tot juni. Concurrent LocalBitcoins heeft ook de meeste klanten in opkomende markten in Latijns-Amerika en Afrika, en in Rusland. Transacties variëren in omvang, van kleine beleggers die kleine hoeveelheden crypto kopen voor minder dan 100 dollar, tot handelaren die facturen vereffenen en financiëledienstverleneers die op die platforms zijn gebouwd en veel werknemers hebben.

Dure overschrijvingen

In landen als Venezuela en Brazilië leiden de kosten en de bureaucratie van hun verouderde financiële systemen ertoe dat veel mensen zich meer op hun gemak voelen bij het experimenteren met verschillende cryptomunten. “We dachten dat mensen één cryptomunt zouden kiezen en dat dat de belangrijkste zou zijn. Maar we zien dat ze verschillende munten gebruiken voor verschillende doeleinden”, zegt Ryan Taylor, de CEO van Dash Core Group, een cryptomuntennetwerk dat in 2016 voor het eerst in Venezuela actief werd.

De grote cryptoplatformen, zoals Binance en Coinbase, domineren de cryptodiensten in de hele ontwikkelingswereld. In Latijns-Amerika, Centraal- en Zuid-Azië en Afrika gaat meer dan 80 procent van de cryptomunten die naar die regio’s worden verstuurd, via die platformen. Binance stuurde in het jaar tot juni 2020 meer dan 14 miljard dollar aan cryptomunten naar Oost-Europa, goed voor 20 procent van alle fondsen die wereldwijd via de uitwisselingsplatformen werden verstuurd. Het was ook het platform bij uitstek in Latijns-Amerika, waar in dezelfde periode meer dan 3 miljard dollar aan cryptomunten naar de regio werd gestuurd.

De cryptoplatformen bieden ook een alternatief voor traditionele overschrijvingen, een levensader voor veel ontwikkelingseconomieën. Geld heen en weer sturen over de grens via traditionele kanalen zoals Western Union kan heel duur zijn. “Als je geld wilt sturen naar een andere Afrikaans land, is dat al een nachtmerrie. En geld sturen naar landen buiten Afrika – naar Amerika, Europa of China – is bijna onmogelijk, tenzij je rijk bent”, zegt Youssef.

Volgens de Wereldbank bedroegen de kosten voor het versturen van 200 dollar naar landen in Afrika ten zuiden van de Sahara in het eerste kwartaal van 2020 gemiddeld 9 procent van de transactiewaarde. Dat is het hoogste van alle regio’s ter wereld. Soms gaan de kosten boven 10 procent. Op peer-to-peer-cryptonetwerken bedragen die kosten meestal 2 tot 5 procent, volgens LocalBitcoins. De gemiddelde transactiekosten voor de bitcoin lagen in augustus 2021 onder 3 dollar, volgens de dataprovider BitInfoCharts. Voor de cryptomunt ethereum varieerden de kosten in dezelfde periode tussen 8 en 44 dollar.

Maar sommige waarnemers vinden dat er grote gevaren schuilen in het gebruik van cryptomunten voor overschrijvingen of andere betalingen. Paola Subacchi, hoogleraar internationale economie aan het Queen Mary Global Policy Institute van de Universiteit van Londen, zegt dat een betere oplossing voor migrerende werknemers zou zijn de kosten van overschrijvingen te verlagen. “Dit is een slechte remedie voor een probleem dat opgelost zou moeten worden met behulp van technologie die we al hebben. Cryptomunten en -bedrijven presenteren zich als instrumenten voor financiële inclusie, maar de mensen die worden uitgesloten van traditionele financiële voorzieningen kunnen het zich juist het minst veroorloven om risico’s te nemen met hun geld.”

Cryptotrackers

Net als in de geavanceerde economieën is er in delen van de ontwikkelingswereld veel speculatief enthousiasme over de bitcoin, vooral in middeninkomenslanden. Toch zijn cryptobeleggingen in sommige opkomende markten al meer doorgebroken bij het grote publiek dan in geavanceerde markten. In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld moeten de toezichthouders nog hun goedkeuring geven aan de oprichting van crypto-ETF’s, waarmee mensen kunnen beleggen in bitcoin en andere cryptomunten, zonder er rechtstreeks eigenaar van te zijn. Brazilië werd dit jaar een van de slechts een handvol landen waar crypto-ETF’s beschikbaar zijn.

Hashdex Asset Management heeft dit jaar drie gereguleerde crypto-ETF’s op de beurs van São Paulo gelanceerd, die samen meer dan 160.000 beleggers hebben. Het vlaggenschipfonds, HASH11, volgt een index die samen met Nasdaq werd ontwikkeld op basis van een mandje crypto’s. Het fonds rekent een beheervergoeding van 1,3 procent aan, en heeft momenteel een nettovermogen van 2,17 miljard Braziliaanse real (351 miljoen euro). Het is de op een na populairste ETF op de beurs.

Marcelo Sampaio, de CEO van Hashdex, omschrijft zijn klantenbasis als “de mainstream financiële markt”. “Het gaat van de grootste institutionele beleggers in het land tot de kleinste beleggers op de beurs”, zegt hij. Hashdex bleef nieuwe investeerders aantrekken tijdens dalingen op de cryptomarkt, zoals de recente dips die werden uitgelokt door Tesla’s besluit om niet langer bitcoinbetalingen te accepteren en China’s optreden tegen het mijnen van cryptomunten.

Brazilië is het leidende land in Latijns-Amerika voor gebruikers van cryptomunten, met 10,4 miljoen mensen, volgens een analyse van TripleA, een in Singapore gevestigde leverancier van cryptobetalingsoplossingen. De groeiende populariteit van crypto’s in Brazilië wordt aangetoond door het lokale uitwisselingsplatform Mercado Bitcoin, waarvan het transactievolume eind augustus was verzevenvoudigd ten opzichte van 2020. Het bedrijf verzekerde zich onlangs van een investering van 200 miljoen dollar van het Japanse technologieconcern SoftBank, en zijn klantenbestand is het afgelopen jaar verdubbeld tot 2,8 miljoen.

Instabiliteit

Terwijl crypto-aanhangers enthousiast zijn over El Salvadors bitcoinexperiment, blijven de meeste regelgevers voorzichtiger. Na de aankondiging van El Salvador waarschuwde het IMF eind juli voor de gevaren die inherent zijn aan landen die cryptomunten als wettig betaalmiddel invoeren. Een wijdverspreid gebruik van de vluchtige tokens zou de macro-economische stabiliteit kunnen ondermijnen en financiële systemen kunnen blootstellen aan illegale activiteiten.

De Britse Financial Conduct Authority heeft gewaarschuwd dat “als consumenten in dat soort producten investeren, ze bereid moeten zijn om al hun geld te verliezen”. Het Bazels Comité voor Bankentoezicht zei in juni dat “de groei van cryptoactiva en aanverwante diensten de financiële stabiliteit in gevaar kan brengen en de risico’s voor banken kan vergroten”, waaronder fraude, hacking en de financiering van terrorisme.

Veel nationale toezichthouders hebben ondervonden dat ze slecht uitgerust zijn om om te gaan met digitaleactivabedrijven die beweren nergens gevestigd te zijn. In Zimbabwe hebben de toezichthouders hard opgetreden tegen crypto-ondernemingen, om vervolgens op hun standpunt terug te komen. De centrale bank van Zimbabwe heeft gezegd dat ze een beleidskader opstelt om cryptomunten te reguleren, nadat ze in 2018 lokale banken had verboden er transacties mee te doen. In Nigeria verbood de centrale bank commerciële banken zaken te doen met bedrijven die betrokken zijn bij cryptomunttransacties – die al snel een achterpootje vonden met behulp van accounts van derden.

Sommige waarnemers, waaronder de centrale bank van Nigeria, hebben hun bezorgdheid geuit over het feit dat onervaren beleggers hun schamele spaargeld kunnen verliezen door te gokken op een uiterst speculatief activum. Maar hoewel de meeste cryptodiensten zeggen dat ze graag willen voldoen aan de regelgevers, geloven ze dat buitensporige bureaucratie mensen ertoe zal aanzetten hun diensten op te zoeken. “Als een centrale bank directe beperkingen oplegt, zul je een stroom van mensen naar cryptoplatformen zien, op zoek naar hulp”, zegt Youssef. “Daar moeten we klaar voor zijn.”

In El Salvador heeft de regering besloten dat ze in plaats van crypto de kop in te drukken, ze het moet omarmen. Of het project nu slaagt of niet, volgens Domjan heeft dat het spel veranderd. “El Salvador is een echt land”, zegt hij. “Het staat niet onder sancties, het is lid van het IMF, het is opgenomen in het internationale financiële systeem. Het verleent een element van legitimiteit. We zullen lessen leren over hoe een land een internationaal verhandelbare digitale munt als betalingsmiddel zou kunnen implementeren.”