CumEx-schandaal: wat weet u over ‘de grootste belastingzwendel in de Europese geschiedenis’?

© dinoillustrations.com
Bart Vereecke redacteur MoneyTalk en Trends

Voor wie gelooft in de herverdelende rol van belastingen, is het CumEx-schandaal een slag in het gezicht. Terwijl het eerste proces loopt, zijn er sterke vermoedens dat de wanpraktijken gewoon voortgaan.

Dit artikel werd gepubliceerd op 27 november 2019.

Ruim een jaar geleden kwam een internationaal samenwerkingsverband van journalisten naar buiten met The CumEx Files. Uit dat onderzoek bleek hoe een netwerk van banken, investeringsfondsen, fiscalisten, advocaten en tussenpersonen jarenlang onrechtmatig geld hebben teruggevorderd van Europese belastingdiensten. In het Duitse Bonn loopt de eerste rechtszaak naar aanleiding van het CumEx-schandaal, dat wel eens “de grootste belastingzwendel in de Europese geschiedenis” is genoemd. En er zijn sterke vermoedens dat de wanpraktijken op andere plaatsen in Europa gewoon voortgaan. Eric Smit, de hoofdredacteur van het Nederlandse Follow The Money, was nauw betrokken bij The CumEx Files.

Omdat de materie zo complex en technisch is, kregen de rechters voorafgaand aan het proces in Bonn een speciale opleiding. Kunt u in mensentaal uitleggen wat de CumEx-handel inhoudt?

ERIC SMIT. “De term verwijst naar aandelen met ( cum) en zonder ( ex) winstuitkering. De zaak draait om de onrechtmatige terugvordering van belasting op dividenden. Dat kan op twee manieren: ofwel door belastingen te recupereren die nooit zijn betaald, ofwel door een eenmalig betaalde belasting meermaals terug te vorderen.

“De tijdelijke internationale constructies die verschillende partijen daarvoor hebben opgezet, zijn heel complex. Aandelen werden rond het moment van de dividenduitkering meermaals verkocht of uitgeleend. Daardoor is het voor de fiscus niet duidelijk wie op welk moment eigenaar is van een aandeel, wie er al dividendbelasting op heeft betaald en wie recht heeft op een gedeeltelijke terugstorting.”

Blijkbaar gebeurt dat soort constructies al sinds de jaren negentig. Hoe groot is de schade?

SMIT. “In Europa schatten we de schade op 55,2 miljard euro. Duitsland is in absolute cijfers het hardst getroffen: daar is over een periode van ongeveer twintig jaar zowat 31 miljard aan de staatskas ontfutseld. In België is dat volgens onze informatie ongeveer 200 miljoen euro.” (zie kader ‘CumEx-handel in België’ onderaan dit artikel)

Hoe is dat misbruik zolang onder de radar gebleven?

SMIT. “In de financiële sector is de CumEx-handel al lang een publiek geheim. Op veel plaatsen voelden de belastingdiensten ook wel nattigheid, maar door de complexiteit van de transacties en het grote gebrek aan onderlinge communicatie tussen de Europese landen konden de vermoedens nooit echt worden hardgemaakt. Bovendien ontbrak in veel van de getroffen landen een sluitende wetgeving voor de terugbetaling van de dividendbelasting. Het gedrag van de betrokken handelaars was zeker immoreel, maar niet altijd per se illegaal.

“Hoewel de toezichthouders en de pers geregeld iets opvingen over de wanpraktijken, duurde het tot 2011 voor er echt stappen werden ondernomen. Dat jaar werd voor de Duitse fiscus de omvang van het misbruik duidelijk, met veel publieke verontwaardiging en media-aandacht tot gevolg. In 2012 werd de CumEx-handel in Duitsland expliciet verboden. Sindsdien heeft de Duitse justitie verschillende onderzoeken geopend, maar elders in Europa – ook in België – ging de CumEx-handel nog enkele jaren door. Overigens heeft de Europese toezichthouder dit jaar de bezorgdheid geuit dat in veel landen nog altijd onrechtmatig dividendbelasting wordt teruggevorderd.”

Zijn er ook Belgische banken of investeerders betrokken?

SMIT. “In de verschillende onderzoeken worden meer dan honderd instellingen in de financiële sector genoemd, maar voor zover we weten, zijn er geen Belgische banken betrokken. De Amerikaanse banken Goldman Sachs en Morgan Stanley worden genoemd, maar ook Deutsche Bank en ABN AMRO. Het verhaal van ABN AMRO is illustratief voor het cynisme van het schandaal. In nasleep van de financiële crisis in 2008 werd de Belgisch-Nederlandse bank Fortis ontmanteld. Daarbij was een interventie van de Nederlandse overheid nodig. Uiteindelijk kwam het tot een fusie van ABN AMRO en het Nederlandse deel van Fortis, waartoe ook de afdeling Fortis GSLA behoorde. Die hield zich intensief bezig met de CumEx-handel. Dat leidde dus tot de situatie waarbij de staatsbank ABN AMRO eigenaar was van een afdeling die geld ontfutselde van onder meer de Duitse belastingdienst.

“Later bleek dat ABN AMRO wel degelijk wist wat in die afdeling gaande was. Toen de bank in 2015 naar de beurs trok, nam ze in haar prospectus een provisie van 150 miljoen euro op voor eventuele schadeclaims.”

Wat mogen we verwachten van het proces dat in Duitsland loopt?

SMIT. “In Duitsland zijn verscheidene strafrechtelijke onderzoeken geopend. De meeste onderzoeken lopen nog altijd. Zo vond deze maand nog een inval plaats in het kantoor van ABN AMRO in Frankfurt. Het onderzoek in Keulen staat het verst en heeft tot een rechtszaak geleid, die in september van start is gegaan in Bonn. Ze spitst zich toe op mensen die werkten voor – of betrokken waren bij – de Zwitserse bank Sarasin & Cie. De centrale vraag op het proces is niet of er belastinggeld werd teruggevorderd dat nooit is betaald, maar wel of de beschuldigden daarmee de wet hebben overtreden. Begin februari mogen we wellicht een uitspraak verwachten. Naar mijn inschatting kan het bijna niet anders dan dat er gevangenisstraffen worden uitgesproken.”

The CumEx Files is een Europees samenwerkingsverband van journalisten van negentien media uit twaalf landen. Het volledige onderzoek is onder meer te lezen op de websites van Follow The Money en Correctiv.

CumEx-handel in België

In landen met grote (internationale) bedrijven die regelmatig winst uitkeren én waar een vorm van dividendbelasting bestaat, is de fiscus een potentieel doelwit voor CumEx-fraudeurs. Ook in België werd belastinggeld teruggevorderd, terwijl de grondslag hiervoor ontbrak. Volgens de gegevens van de FOD Financiën gaat het om iets meer dan 208 miljoen euro. De overheidsdienst benadrukt in een reactie dat de wetgeving inzake de roerende voorheffing op dividenden naar aanleiding van de fraude is aangescherpt en dat aanvragen tot teruggaaf nu ‘systematisch worden gescreend’.

Rodolphe de Pierpont, woordvoerder en fiscaal directeur bij Febelfin, de koepelorganisatie van de bankensector, geeft toelichting bij de regels in ons land.

Aan welke voorwaarden moet je in België voldoen om roerende voorheffing (RV) op dividenden te recuperen? En welke stappen moet je hier voor ondernemen?

Rodolphe de Pierpont: ‘De regelgeving is technisch, maar het komt er op neer dat je een schriftelijk verzoek moet indienen, vergezeld van de nodige bewijsstukken. Daaruit moet in eerste instantie duidelijk blijken dat je de RV al hebt ondergaan.’

‘Belgische belastingplichtigen betalen de roerende voorheffing meestal niet zelf. Als het om een aandeel van een Belgisch bedrijf gaat, is het de emittent die de RV op het dividend inhoudt. Aandeelhouders krijgen dus een nettobedrag als dividend. Bij aandelen van een buitenlandse emittent, zal de eerste Belgische tussenpersoon – meestal een Belgische bank – de RV inhouden. Is er geen Belgische tussenpersoon, dan moet de belastingplichtige zelf de inkomsten aangeven.’

‘Bovendien moet je kunnen aantonen dat je recht hebt op een korting of volledige recuperatie. Verschillende juridische scenario’s zijn mogelijk. Wie geen fiscaal inwoner of ingezetene is van België, is hier in principe ook niet belastbaar op de roerende inkomsten. Dat is wellicht de belangrijkste en meest voorkomende reden die wordt ingeroepen voor een terugvordering. Voorts heeft België verdragen met andere landen om te vermijden dat mensen meermaals belasting op dezelfde inkomsten betalen. Bijvoorbeeld de pensioenfondsen en andere institutionele investeerders maken hier gebruik van.’

Heeft het CumEx-schandaal in België tot wijzigingen in de wetgeving geleid?

Rodolphe de Pierpont: ‘Toen de Belgische overheid weet kreeg van het CumEx-schandaal, is onder meer beslist om terugvordering van roerende voorheffing niet meer toe te staan in geval van zogenaamde market claims.’

‘In uitzonderlijke situaties gebeurt het dat iemand die een aandeel heeft gekocht, nog niet als eigenaar wordt beschouwd op het moment dat de rechthebbenden van de dividenden worden geïdentificeerd. Het betaalcircuit zal in dat geval een market claim genereren, om te zorgen dat het dividend op de juiste plaats, dus bij de koper, terechtkomt. Dit kan uitzonderlijk aanleiding geven tot misbruik.’

‘Met de nieuwe regels is het nu dus niet meer mogelijk om op basis van zo’n ‘market claim’ toch belasting te verrekenen. Het probleem met die op zich goedbedoelde maatregel is echter dat ze ook bonafide beleggers kan treffen.’

Partner Content